The Ultimate Computer

Autor: Juan Ortiz – źródło

Premiera: 8 marca 1968

Reżyseria: John Meredith Lucas

Scenariusz: D. C. Fontana

Zacznę od tego, że The Ultimate Computer jest w mojej opinii jednym z najlepszych odcinków. Obejrzałam go dwa razy pod rząd i za każdym razem robił na mnie takie samo – świetne – wrażenie. Nie dlatego, że wszystko jest w nim logiczne i nie wzbudza moich wątpliwości. Ot, choćby zasadnicza sprawa – w czym niby przejawia się nowatorskość i wspaniałość supernowoczesnego, multitronicznego komputera M-5, stworzonego przez szalonego naukowca profesora Daystroma (William Marshall)? W tym, że nie musi podawać na głos rozkazów? Że potrafi obliczyć kurs zanim Sulu, czy Czechow wprowadzą dane do standardowego komputera USS Enterprise? Zaiste niesamowite osiągnięcie. Tak naprawdę jedyne, co superkomputer nam pokazał, to że sprawdza się jako autopilot [jak powiada Kruff, nasz dzisiejszy gość specjalny, prawdopodobnie profesor Daystrom całe życie marzył o tym, by zostać pilotem, ale jego gabaryty zdyskwalifikowały go przy starcie do Akademii, przełożył zatem swoje pragnienia na pracę naukową i stworzył superpilota]. Bo już jako SI obsługująca systemy obronne, moim zdaniem koncertowo dał dupy. I jasne – to miał być lot testowy, dowództwo Gwiezdnej Floty dopiero sprawdzało przydatność przełomowego wynalazku Daystroma. Ale – wciąż i niezmiennie – nie mam zielonego pojęcia, z jakiego powodu w ogóle się na to zdecydowali. Bo z samego założenia ten komputer nie miał w sobie nic wielkiego. No OK. Miał po prostu robić to, co robią ludzie, tak, by ludzie mogli bezpiecznie siedzieć w domu i poświęcić się rozwojowi. Bo jak wiadomo stagnacja sprzyja rozwojowi. Świetnie pokazał to na przykład Arthur C. Clarke w Mieście i gwiazdach.

Mi się tu przypomina taki tekst, co to nie wiem, na ile jest miarodajny i wiarygodny, niemniej uważam, że zupełnie trafny: „We Włoszech przez trzydzieści lat rządów Borgiów mieli wojnę, terror, mord i rozlew krwi. Zrodzili Michała Anioła, Leonarda da Vinci i renesans. W Szwajcarii mieli braterską miłość, pięćset lat demokracji i pokoju i co zrodzili? Zegar z kukułką.” – ponoć rzekł to Orson Welles, tak przynajmniej mówi mi Wikipedia. Enyłej – nie mam pojęcia, na czym opiera się teoria M-5 oraz samego Daystroma, że niby jak się ludzi odetnie od wszelakich zagrożeń i bodźców, to ludzie nagle zaczną się rozwijać. No bo niby na czym ten rozwój miałby się opierać? Co miałoby pchać tych ludzi do przodu? No ja przepraszam, ale bezedura jakich mało.

I to, co powyżej, to wszystkie moje zarzuty. Bo cała reszta podobała mi się

Tyle dobra! - źródło

niezwykle. Tym razem obecna już parokrotnie w Oryginalnej Serii opozycja człowiek-maszyna miała dodatkowy intrygujący pierwiastek: maszyna została tak naprawdę wykonana na podobieństwo człowieka. Człowieka, który cierpiał na manię wielkości, obsesję niedocenionego naukowca i ewidentnie nie potrafił panować nad emocjami. Ten człowiek uznał, że wprowadzenie w procesor komputera elementów swej osobowości będzie świetnym sposobem na odbicie zarzutów o to, że maszyna jest zbyt nieludzka, by mogła działać samodzielnie. Swoją drogą, co to za zarzut? Maszyna od tego jest maszyną, żeby nie być człowiekiem, a już obdarzanie ludzkimi cechami – i to bez kontroli, bez przesiewu, bez decyzji, jakie cechy ma ona posiadać – maszyny supermocnej jest dość głupie, nie? Tylko, że to właśnie był zasadniczy problem. Profesor Daystrom najwyraźniej skrzętnie ukrywał swoje problemy, a także fakt, co właściwie wyprodukował w swoim garażu. A Gwiezdna Flota po prostu się raduje, że na przykładzie naszego dzielnego kapitana i jego załogi będzie mogła udowodnić, że ludzie są w kosmosach zbędni. Bo, choć bardzo lubię kapitana Boba Wesleya (Barry Rosso), to mam wrażenie, że odrobinkę bawiło go pokazanie Kirkowi, że nie jest on potrzebny.

Jak już się czepiamy budowania supermaszyn w garażu, to ja tak tylko napomknę o Urwipołciu 1: wszak Galen Erso w ten właśnie sposób stworzył Gwiazdę Śmierci – żadnego zespołu, żadnej kontroli, ot – po prostu zaprojektował i zbudował. A przy kolejnych odsłonach tej broni Imperium nawet nie spróbowało rozkminić, co poszło nie tak poprzednio – powtórzyli całość radośnie i beztrosko. Więc cóż: tak, to jest głupie, że M-5 nie miał żadnej kontroli przed wpuszczeniem na Enterprise, niemniej Fontana nie ma wyłączności na tego typu historie.

Całe szczęście Kirk nie uwierzył swemu kumplowi z Akademii i cały czas skrupulatnie kontrolował M-5. Nawet wtedy, gdy ogarnęły go wątpliwości, co do własnych motywacji. To była jedna z tych rzeczy, która ogromnie mi się podobała – kapitan zastanawiający się, czy jego własne dobro nie przeważa dla niego nad dobrem wyższym. Zresztą ogólnie Kirk w tym odcinku był dla mnie w każdym momencie wspaniały. Kiedy schodził z mostka, po pierwszym – udanym (bo to było takie trudne zadanie, że OeMGie) – teście M-5. Kiedy opowiadał doktorowi o tym, że od najdawniejszych czasów bycie kapitanem znaczy tyle

Zbędny! Też coś! – źródło

samo, nieważne, czy masz stopę wody pod kilem, czy czerń kosmosu wokół [w ogóle to była przeładna scena i nie ma to jak Kirk cytujący pana Masefielda – ten wiersz jest cudny i cytujący go Kirk jest cudny takoż]. Kiedy miał łzy w oczach po ataku M-5 na jednostki Federacji. Kiedy zorientował się, co się właściwie dzieje i w jaki sposób chora osobowość twórcy przełożyła się na algorytm działania superkomputera i wykorzystujący tę jego ludzką osobowość przeciwko niemu samemu. I wreszcie na koniec kiedy poddaje się dla dobra wyższego, czeka na cios i pokłada ostatnią nadzieję w człowieczeństwie swego przeciwnika. Kirk jest tu wspaniałym głównym bohaterem, dźwigającym ciężar odcinka. Nie oznacza to jednak bynajmniej, iż pozostali członkowie szkieletowej załogi USS Enterprise nie robią dobrze swojej roboty. Pan Spock i doktor McCoy, których żarty i wzajemne docinki z odcinka na odcinek wskakują na wyższy poziom, służbisty Scotty, czy Czechow od samego początku podchodzący do M-5 z nieufnością graniczącą z agresją. Każdy z nich jest tak bardzo sobą. I jednocześnie czuć, iż stanowią zgrany zespół ludzi, służących pod człowiekiem, którego szanują i którego decyzji nie zamierzają dyskutować. To właśnie jest siła Gwiezdnej Floty – nie maszyny, ale ludzie je obsługujący i to właśnie zobaczyłam w tym odcinku. Pokazane nienachalnie, nie dosłownie, ale nie do przeoczenia.

Właściwie nie wiem, w jakim miejscu miałabym podjąć dyskusję. Bo zgadzam się w całej rozciągłości. To rewelacyjny odcinek z fantastycznie podjętym problemem maszyn, które mogą zastąpić człowieka. A kapitan Kirk stanowi cudną opozycję wobec tych maszyn: bo przecież był kapitanem Enterprise od zawsze i jak można tak po prostu go zastąpić? Szczególnie podoba mi się też to, że Kirk sam się zastanawia, czy jego niechęć do M-5 nie wynika aby z arogancji i małostkowości – z żądzy władzy, z przyzwyczajenia. Dla mnie to jest widoczny znak, że Kirka oddziela bardzo wiele od większości amatorskich marysójek. Kiedy McCoy mówi mu, że skoro Kirk sam zadaje sobie pytanie o motywacje swojego sprzeciwu wobec M-5, to najwyraźniej już stanowi odpowiedź, ja naprawdę czułam ogrom jarania w stosunku do Kirka. To bohater, który nagle uświadamia sobie swoje słabości. I to jest bardzo piękne.

Z innej beczki – Kirk rozprawia się z komputerem w swoim specyficznym stylu, wykorzystanym już parę razy we wcześniejszych odcinkach: wkręca maszynę w brak logiki, wyrzuty sumienia i wewnętrzne sprzeczności. Czemu nie? Po raz kolejny oglądamy zwycięstwo maszyny nad człowiekiem.

Z jakiejś innej strony, dość ciekawa jest rozmowa pana Spocka z McCoyem, w której ten pierwszy przyznaje, że nie uznaje wyższości maszyn nad ludźmi. Serial wyraźnie nam mówi, że co prawda maszyny są wydajniejsze od ludzi, ale nie są i nie będą w stanie ich zastąpić. Inny nie znaczy lepszy. Wydajniejszy – nie znaczy lepszy. Ładnie tu widać coś, co w gruncie rzeczy dość rzadko jest akcentowane: że Spock, choć jest bardzo krytyczny wobec nielogicznych ludzi, to jednak dostrzega ich wyższość nad innymi formami życia (nieżycia? Innymi komputerami?) w kosmosach.

Siem powiedziała, że za dużo piszę, więc już milknę. Dobranoc. Mam urodziny, idę pić.

Twoje zdrowie! C[__]!

Practical, Captain? Perhaps. But not desirable. Computers make excellent and efficient servants; but I have no wish to serve under them. Captain, a starship also runs on loyalty to one man, and nothing can replace it, or him.